Boşanmaya Bağlı Manevi Tazminat

Home/Genel/Boşanmaya Bağlı Manevi Tazminat

Genel olarak kişilik hakları saldırıya uğrayan taraf mahkemeden bu saldırının durdurulması ve akabinde telafisi taleplerinde bulunabilir. Özel olarak ise eşler arasındaki evlilik birliği boşanma ile sonuçlandığı takdirde bu neticeye bağlı olarak manevi tazminat talebi gündeme gelir. Zira evlilik birliğinin bitmesi ile birlikte taraflarda buna bağlı bir takım üzüntü, elem, ızdırap ile manevi olarak yıpranma da gerçekleşecektir.  Aynı zamanda aile bütünlüğü de ağır şekilde sarsılmış olacaktır. Bu bakımlardan boşanmaya bağlı manevi tazminat talebi, haksız fiil tazminatının özel bir şekli olarak karşımıza çıkmaktadır.[1]

Boşanmaya bağlı manevi tazminat talebinin amacı; kişiye yaşatılan cefa, elem, üzüntü, ızdırap ile zarara uğrayan tarafı manevi olarak teskin ve tatmin etmek ve zararı bir nebze olsun dindirmeye yöneliktir. Bununla birlikte manevi tazminat talebi zarara uğrayanın zenginleşme aracı olarak kullanılamaz. Başka bir deyişle, mağduriyetimi kâra dönüştüreyim düşüncesine hukukumuz destek vermemektedir. Keza manevi tazminat cezalandırma aracı olarak da kullanılamaz.[2]

Manevi tazminatın amacını ve bir takım ilke sınırlarını belirledikten sonra yine Yargıtay kararları ışığında şartlarına göz atacağız. Manevi tazminat talep edilirken kanunda sayılan şartlar ve yargı içtihatları neticesinde oluşmuş diğer bir takım şartların iyi değerlendirilmesi gereklidir. Zira evlilik birliği boşanma ile neticelenen hemen herkesin manevi olarak yıpranacağı, zedeleneceği aşikârdır. Ancak herkes manevi tazminata doğrudan hak kazanamamaktadır.

Boşanmaya bağlı manevi tazminat 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 174. Maddesinin 2. fıkrasında şöyle tanımlanmıştır: “…Boşanmaya sebep olan olaylar yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf, kusurlu olan diğer taraftan manevî tazminat olarak uygun miktarda bir para ödenmesini isteyebilir.”

Madde metninde ilk bakışta görülen şartlar; kişilik hakkının saldırıya uğraması, kusurun diğer tarafta olması ve bu maddeye göre tazminatın boşanmadan kaynaklanmasıdır.

Doktrinde ele alındığı şekliyle boşanmaya bağlı manevi tazminat şartlarını maddi ve şekli olarak ikiye ayırıyoruz.

Maddi şartlar; tazminat isteyen tarafın kusursuz ya da az kusurlu olması, zarar verilmiş olması, illiyet(nedensellik) bağı olması ve hukuka aykırılık olmasıdır.[3]

Manevi tazminat isteyen taraf boşanma sebebi ile kişilik hakları saldırıya uğrayan taraftır. Hiç kimse kendi kusurundan meydana gelecek neticeden istifade edemeyeceğine göre manevi tazminat talep eden tarafın da kusursuz ya da en azından daha az kusurlu olması gayet tabiidir.

Diğer bir deyişle boşanmaya sebep olan olaylarda eşit kusurlu, ağır kusurlu ya da tam kusurlu olan tarafın manevi tazminat talebi reddedilecektir.[4]

Doktrin ve uygulamada manevi tazminata hükmedilebilecek bir takım sebepler şöyle sıralanabilir; taraflardan bir tanesinin bir başkası ile yaşaması[5], eşin diğer eşe beddua etmesi[6], cinsel ilişkinin koca tarafından kurulamaması[7], eşlerden bir tanesi diğer eşi istememesi[8], eşlerden bir tanesinin diğer eşin hastalığı ve tedavisi ile ilgilenmemesi[9], eşlerden biri diğer eşe iftirada bulunması[10], kocası tarafından kadının kürtaja zorlanması[11], eşlerden bir tanesinin diğerini sadakatsizlik ile suçlaması[12], eşlerden biri her ne sebeple olsun diğer eşe şiddet uygulaması[13], eşlerden biri diğer eşi evden kovarak uzaklaştırması[14], kadının evde kapalı tutulup yakınları ile görüşmesinin engellenmesi[15] gibi hallerin varlığı ve manevi tazminat talebi için diğer şartların varlığı halinde manevi tazminata hükmedilebilir. Ancak şunu da ilave etmeliyiz ki yukarıda saydığımız bu haller sınırlı sayıda değildir. Boşanmaya sebep olan her olay hâkim tarafından değerlendirilecek ve kişilik hakkına zarar verdiğine kanaat getirilirse diğer şartların sağlanması halinde manevi tazminata hükmedilebilecektir.

Zarar kavramı, manevi tazminat talep eden tarafın kişisel haklarının-değerlerinin zedelenmesi, hırpalanması şeklinde izah edilebilir. Kişilik hakları şahsa sıkı sıkıya bağlı olan, onu toplumdaki diğer kişilerden ayıran; şeref, haysiyet, beden ve ruh sağlığı, ismi gibi hakları ve değerleri ifade eder. Bu bağlamda zarar, kişinin bu haklarına ve değerlerine dışarıdan yapılan saldırı neticesinde kişinin uğradığı elem, üzüntü, ızdıraptır.[16] Eski medeni kanun zamanında bu zedelenmenin ağır şekilde olması aranırken, yürürlükteki 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’na göre zedelenmenin ağır şekilde olması gerekmemektedir.[17]

Diğer bir deyişle zedelenmenin derecesi manevi tazminat talep etmek bakımından önemli değildir. Ancak bu derece manevi tazminatın miktarını etkileyecektir.[18]

Zarar kavramı da hâkim tarafından her olay ve taraflar için ayrı olarak değerlendirilecektir. Örnek vermek gerekirse; zina eden eşin diğer eşin kişilik haklarına ağır şekilde zarar verdiği genel olarak kabul edilir, ancak bazı eşlerin bu durumu umursamaması da muhtemeldir.[19]

İlliyet (Nedensellik) bağı ise; boşanmaya sebep olan olay ya da olaylar ile manevi zarar arasında uygun bir bağın (nedensellik bağı) bulunmasıdır. Örnek vermek gerekirse, eşinin zina etmesi yüzünden boşanan kadının uğradığı sadakatsizliğin neticesinde manevi olarak elem, acı, ızdırap duyması gayet tabiidir. Bu durumun ispat edilmesi halinde zarar ile boşanmaya sebebiyet veren olay arasında uygun illiyet bağı kurulmuş olacaktır.[20]

Son maddi unsur ise boşanmaya sebebiyet veren davranışların hukuka aykırı olmasıdır. Hukuka aykırılık bakımından kişilik haklarına saldırı; fiziki kişiliğe saldırı, manevi kişiliğe saldırı, sosyal kişiliğe saldırı ve diğer sebepler olarak sıralanabilir. Yukarıda bahsettiğimiz üzere, yine sınırlı sayıda hukuka aykırılık bulunmamaktadır. Zira insan ve toplum devamlı surette değişmektedir. Fiziki kişiliğe saldırıya örnek olarak cinsel ilişki kurulamaması verilebilir.[21] Eşin ya da çocuğun hastalığı ile ilgilenilmemesi başka bir örnektir.[22] Yukarıda verdiğimiz örneklerden devam edecek olursak; kürtaja zorlama, şiddet uygulama, cinsel istismar, olağan dışı cinsel ilişki fiziki kişiliğe saldırıya verilebilecek örneklerdendir.[23]

Manevi kişiliğe saldırıya ise sadakatsizlik ki genel olarak erkek tarafından yapılan bir fiildir. Tarafın eşini istemediğini söylemesi, eşini evden kovması, yine genellikle erkekler tarafından yapılan bir davranıştır. Bunların yanı sıra hakaret (mesaj ile gönderilmiş olsa bile diğer şartları sağlıyorsa) varsa, aşağılanma varsa, tehdit varsa, doğumda ilgi gösterilmemişse vb. sebeplerden ötürü manevi tazminata hükmedilebilir.[24]

Eşin sosyal bütünlüğüne, mevkiine, kültürel değerlerine yönelik saldırı varsa örneğin; beddua edilmişse, iftira edilmişse, diğer eş sadakatsizlik gibi ithamlarla suçlanmışsa, eşin ailesi istenmemişse, dedikodu çıkarmışsa vb., manevi tazminata hükmedilebilir.[25]

Yukarıda saydığımız durumların dışında ilk bakışta hukuka aykırılık durumu gibi görünen ancak Yargıtay nezdinde hukuka aykırılık sayılmayan haller de mevcuttur. Bu hallere de birkaç örnek vermek yerinde olacaktır. Bağımsız konut açılmaması hukuka aykırı görülmemiştir. Sadece boşanma sebebi ile de eşin kişilik haklarının saldırıya uğradığından söz edilemez, yani sadece boşanma bir hukuka aykırılık sebebi olamaz.[26]

Keza barışmadan önceki olaylar da manevi tazminata esas olamaz. Birçok Yargıtay kararında dövme/darp olayından sonra barışma gerçekleşti ise ya da evlilik hayatında dövme/darp hoş görülüyorsa, evlilik birliği bütün bunlara rağmen devam ediyorsa manevi tazminata hükmedilemeyeceği gerekçesi ile manevi tazminat talebi reddedilmiştir.[27]

Boşanmaya bağlı manevi tazminat davalarında maddi şartlar kısaca bunlardan ibarettir. Bunun dışında bir de şekli şartlar mevcuttur.

Şekli şartlar; manevi tazminat talebinin olması, tazminat talebinin süresinde olması ve evliliğin boşanma ile neticelenmesinden ibarettir.[28]

Yazımıza konu olan manevi tazminat, boşanmaya bağlı, boşanmanın fer’i sonuçlarındandır. Dolayısı ile ortada bir boşanma davası yoksa manevi tazminatın bu özel türü talep edilemez. Bu bakımdan manevi tazminat talebi boşanma davası devam ederken veya davadan ayrı olarak talep edilebilir.[29] Ancak talep olmadan hâkim kendiliğinden manevi tazminata hükmedemez. Boşanma davası devam ederken yazılı olarak mahkemeye verilecek bir dilekçe ile ya da duruşma esnasında talep edilip tutanağa geçirilmek sureti ile manevi tazminat talebinde bulunulmalıdır.

Manevi tazminat talebi para cinsinden olmalı, talep açık bir biçimde dile getirilmeli, başka değişle belirsizlik olmamalıdır. Manevi tazminat talebi sonradan artırılamaz, davanın ıslahı ile dahi olsa manevi tazminat talebinin artırılması mümkün değildir.[30] Bu sebepten ötürü istenecek tazminatın miktarı iyi düşünülüp karar verilmelidir.

En çok karşılaşılan sorulardan bir tanesi ise anlaşmalı boşanmadan sonra manevi tazminat talebinin mümkün olup olmadığıdır. Hemen söylemek gerekir ki anlaşmalı boşanmada hâkim boşanmanın mali sonuçları hakkında da karar vermektedir. Manevi tazminat da boşanmanın mali sonuçlarındandır. Dolayısı ile anlaşmalı boşanma içerisinde manevi tazminat meselesi de halledilmiş olacaktır. Bu sebepten ötürü anlaşmalı boşanma kararı kesinleştikten sonra manevi tazminat talep edilemez.[31]

Süre bakımından boşanma davası içinde manevi tazminat boşanmanın her aşamasında istenebilir. Boşanma kararı verilinceye kadar dava içerisinde isteme hakkı devam etmektedir.

Boşanma kararı verildikten sonra ise 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 178. Maddesine göre ancak boşanma hükmü kesinleştikten sonra 1 yıl içerisinde boşanmaya bağlı manevi tazminat talep edilebilir. Başka bir değişle boşanma kararı kesinleştikten 1 yıl sonra artık manevi tazminat talebinde bulunulamaz. Bunun sebebi ise evliliğin bitmesinden sonra tarafların yıllar sonra tekrar tekrar karşılaşmasına mani olmaktır.[32]

Yine en çok sorulan sorulardan bir tanesi manevi tazminatın miktarı hususundadır. Evliliğin sona ermesi ile diğer tarafa kinlenen, diğer taraftan zarar gören, mağdur olan, belki sosyal mevkiini kaybeden taraf; diğer tarafı manevi tazminat ile adeta cezalandırmak istemektedir. Ancak manevi tazminat miktarında en büyük ölçü tazminat talep edeni zenginleştirmemektir. Hâkim, Türk Medeni Kanunu’nun kendisine verdiği takdir yetkisini kullanırken, boşanmaya sebep olan olayların ağırlığı, oluş şekli, tarafların kusur oranları, tarafların sosyal ve ekonomik durumları, yaşları, evliliğin devam süresi ve diğer bir takım unsurları değerlendirip bir miktara hükmedecektir.[33] Elbette ki bu miktar manevi tazminat talep edenin istediği miktardan fazlası olamaz.

Evlilik birliğinin boşanma ile sonuçlanması, son şekli şartımızı oluşturur diyebiliriz. Şöyle ki açılmış bir boşanma davası reddedilmişse, tabii olarak buna bağlı bir manevi tazminat talep edilemez. Zira evlilik devam etmektedir. Bazen boşanma davasında hâkim ayrılık kararı da verebilir. Ayrılık kararı, ortak hayatın tekrar kurulma ihtimali varsa verilebilen bir karardır.

Ayrılık kararı ile boşanma kararı farklı olup ayrılık kararında eşlerin belli müddetler zarfında ayrı yaşamalarına karar verilir. İşte bu durumda da manevi tazminat talep edilemez.[34]

Sonuç olarak, boşanmış olan taraflardan her ikisi de manevi bir yıpranmaya maruz kalmaktadırlar. Bu yıpranmanın karşılığında diğer taraftan para talep edilmesi bir nebze olsun teskin edici görünmektedir.

KAYNAKÇA

Gençcan, Ömer Uğur  : Boşanma Tazminat Nafaka Hukuku Bilimsel Açıklama ve İçtihatlar, Ankara, Yetkin Yayınları, 2010.

Of, Emine Serin :  Boşanma Davalarında Manevi Tazminat, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Temmuz 2012, (Çevrimiçi) http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:6c0RRSn9Y5kJ:www.taa.gov.tr/indir/bosanma-davalarinda-manevi-tazminat-bWFrYWxlfDI1NzU1LWUzZDE0LTRmYjAxLTE0YjI0LnBkZnwxODU/+&cd=4&hl=tr&ct=clnk&gl=tr, 09 Mart 2016.

YARGI KARARLARI

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 07/03/2005 tarihli, 16151 Esas ve 3304 Karar sayılı kararı

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 09/12/2004 tarihli, 13153 Esas ve 14768 Karar sayılı kararı

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 02/12/2004 tarihli, 163120 Esas ve 14368 Karar sayılı kararı

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 20/10/2004 tarihli, 10860 Esas ve 12164 Karar sayılı kararı

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 16/03/2005 tarihli, 2265 Esas ve 4107 Karar sayılı kararı

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 05/0/2004 tarihli, 4718 Esas ve 5863 Karar sayılı kararı

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 08/03/2004 tarihli, 2065 Esas ve 2873 Karar sayılı kararı.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 07/06/2004 tarihli, 6346 Esas ve 7332 Karar sayılı kararı.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 27/01/2004 tarihli, 389 Esas ve 1009 Karar sayılı kararı.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi,12/09/2005 tarihli, 9455 Esas ve 11854 Karar sayılı kararı

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 26/03/1998 tarihli, 2277 Esas ve 3685 Karar sayılı kararı

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 01/05/2007 tarihli, 4794 Esas ve 1776 Karar sayılı kararı. (Yayınlanmamıştır)


* İstanbul Barosu Üyesi.

[1] Emine Serin Of, “Boşanma Davalarında Manevi Tazminat”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Temmuz 2012, (Çevrimiçi) http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:6c0RRSn9Y5kJ:www.taa.gov.tr/indir/bosanma-davalarinda-manevi-tazminat-bWFrYWxlfDI1NzU1LWUzZDE0LTRmYjAxLTE0YjI0LnBkZnwxODU/+&cd=4&hl=tr&ct=clnk&gl=tr, 09 Mart 2016.

[2] A.e.

[3] Ömer Uğur Gençcan, Boşanma Tazminat Nafaka Hukuku Bilimsel Açıklama ve İçtihatlar, Ankara, Yetkin Yayınları, 2010, s. 857.

[4] A.e.

[5] Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 07/03/2005 tarihli, 16151 Esas ve 3304 Karar sayılı kararı.

[6] Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 09/12/2004 tarihli, 13153 Esas ve 14768 Karar sayılı kararı.

[7] Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 02/12/2004 tarihli, 163120 Esas ve 14368 Karar sayılı kararı.

[8] Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 20/10/2004 tarihli, 10860 Esas ve 12164 Karar sayılı kararı.

[9] Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 16/03/2005 tarihli, 2265 Esas ve 4107 Karar sayılı kararı.

[10] Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 05/0/2004 tarihli, 4718 Esas ve 5863 Karar sayılı kararı.

[11] Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 08/03/2004 tarihli, 2065 Esas ve 2873 Karar sayılı kararı.

[12] Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 07/06/2004 tarihli, 6346 Esas ve 7332 Karar sayılı kararı.

[13] Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 27/01/2004 tarihli, 389 Esas ve 1009 Karar sayılı kararı.

[14] Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 12/09/2005 tarihli, 9455 Esas ve 11854 Karar sayılı kararı.

[15] Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 26/03/1998 tarihli, 2277 Esas ve 3685 Karar sayılı kararı.

[16] Of, a.g.e.

[17] Gençcan, a.g.e., s.865-866.

[18] Of, a.g.e.

[19] Of, a.e.

[20] Gençcan, a.g.e., s.865-867.

[21] A.e., s. 869.

[22] A.e., s. 872.

[23] A.e., s. 874-877.

[24] A.e., s. 877-878.

[25] A.e., s. 888-891.

[26] A.e., s. 892-893.

[27] Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 01/05/2007 tarihli, 4794 Esas ve 1776 Karar sayılı kararı. (Yayınlanmamıştır), (Of, a.g.e.).

[28] Gençcan, a.g.e., s.901.

[29] A.e., s. 901.

[30] A.e., s. 901-905.

[31] A.e., s. 906.

[32] A.e., s. 908-909.

[33] Of, a.g.e..

[34] Gençcan, a.g.e., s. 910..

Bu makale daha önce “Kitap ve Hikmet Dergisi: Sayı:13 Yıl: 2016” sayısında yayınlanmıştır.